ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਇੱਕ ਏਕਾਧਿਕਾਰਵਾਦੀ ਧਰਮ ਹੈ ਜੋ 15ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ (ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਏ ਨੌਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਪੰਜਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੰਗਠਿਤ ਧਰਮ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਲਗਭਗ 25-30 ਮਿਲੀਅਨ ਅਨੁਯਾਈ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
### ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤ:
1. **ਇੱਕ ਪਰਮਾਤਮਾ**: ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਇੱਕ, ਨਿਰਾਕਾਰ, ਕਾਲ ਰਹਿਤ, ਅਤੇ ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਪਰਮਾਤਮਾ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ) ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
2. **ਸਮਾਨਤਾ**: ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਜਾਤ, ਲਿੰਗ ਅਤੇ ਨਸਲੀ ਵਿਤਕਰੇ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਸਾਰੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਸਮਾਨਤਾ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
3. **ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਦਇਆ**: ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਸੇਵਾ (ਸੇਵਾ) ਦਾ ਜੀਵਨ ਜਿਊਣ ਅਤੇ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
4. **ਇਮਾਨਦਾਰ ਜੀਵਨ**: ਸਿੱਖਾਂ ਤੋਂ ਇਮਾਨਦਾਰ ਜੀਵਨ ਜਿਊਣ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਕਮਾਈ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ ਕਰਨ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
5. **ਧਿਆਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ**: ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਨਾਮ (ਨਾਮ ਜਪਣਾ) ਦਾ ਨਿਯਮਿਤ ਧਿਆਨ ਅਤੇ ਜਾਪ ਕੇਂਦਰੀ ਅਭਿਆਸ ਹਨ।
### ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥ:
- **ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ** ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਸਦੀਵੀ ਗੁਰੂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧਰਮਾਂ ਅਤੇ ਪਿਛੋਕੜਾਂ ਦੇ ਹੋਰ ਸੰਤਾਂ ਦੇ ਭਜਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਹਨ।
### ਮੁੱਖ ਅਭਿਆਸ:
- **ਪੰਜ ਕਕਾਰ**: ਖਾਲਸਾ (ਪ੍ਰਤੀਬੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਈਚਾਰਾ) ਵਿੱਚ ਦੀਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਪੰਜ ਲੇਖ ਪਹਿਨਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ:
1. **ਕੇਸ਼** (ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਵਾਲ)
2. **ਕੰਘਾ** (ਇੱਕ ਲੱਕੜ ਦਾ ਕੰਘੀ)
3. **ਕੜਾ** (ਇੱਕ ਸਟੀਲ ਦਾ ਬਰੇਸਲੇਟ)
4. **ਕਚਰਾ*** (ਸੂਤੀ ਅੰਡਰਵੀਅਰ)
5. **ਕਿਰਪਾਨ** (ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਤਲਵਾਰ ਜਾਂ ਖੰਜਰ)
- **ਗੁਰਦੁਆਰਾ**: ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪੂਜਾ ਸਥਾਨ, ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਮੂਹਿਕ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਭਜਨ ਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
- **ਲੰਗਰ**: ਇੱਕ ਮੁਫ਼ਤ ਭਾਈਚਾਰਕ ਰਸੋਈ ਜਿੱਥੇ ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋਂ, ਪਿਛੋਕੜ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ, ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਪਰੋਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
### ਇਤਿਹਾਸ:
- **ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ** (1469-1539) ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਪ੍ਰਤੀ ਸ਼ਰਧਾ, ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਆਂ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ।
- ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਤੱਕ, ਦਸ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਨੇ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਅਭਿਆਸਾਂ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਦਿੱਤਾ।
- ਦਸਵੇਂ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ (1666-1708) ਨੇ 1699 ਵਿੱਚ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਪਛਾਣ ਮਿਲੀ।
### ਸਿੱਖ ਪਛਾਣ:
ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਲੱਖਣ ਰੂਪ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਮਰਦਾਂ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਹਿਨੀ ਜਾਂਦੀ ਪੱਗ ਦੁਆਰਾ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪੱਗ ਸਨਮਾਨ, ਸਵੈ-ਮਾਣ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਇੱਕ ਜੀਵੰਤ ਅਤੇ ਸੰਮਲਿਤ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਜੋ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਬੰਧ ਬਣਾਈ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਸੱਚਾ, ਹਮਦਰਦ ਅਤੇ ਉਦੇਸ਼ਪੂਰਨ ਜੀਵਨ ਜਿਉਣ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।